Najogólniej rzecz biorąc – jest zachwianiem równowagi pomiędzy wymaganiami środowiska a możliwościami człowieka. Angielskie słowo „stress” oznacza „nacisk”, co wskazuje na to, że w stresie istotną rolę odgrywają bodźce, czyli różnego rodzaju naciski, które działają na człowieka. Są to bodźce fizyczne (dźwięki, światło, ciśnienie atmosferyczne itd. itp.) oraz bodźce psychologiczne, czyli komunikaty niosące jakieś znaczenie (słowa, gesty, mimika itp.). Organizm i psychika człowieka reagują na bodźce w zależności od tego, jak są „zaprogramowane” (biologicznie i kulturowo, czyli społecznie) oraz w zależności od tego, jakie umiejętności samokontroli człowiek posiada, tzn. jak potrafi kierować sobą i swoimi reakcjami. W zależności od możliwości reagowania człowieka na stresory (bodźce stresowe), możemy wyróżnić dwa główne typy reakcji na stres: dystres (stres negatywny, niszczący, zagrażający) oraz eustres (stres pozytywny, pobudzający do działania, mobilizujący). Jak widać na podstawie tego podziału, stres nie musi być zjawiskiem szkodliwym, a zależy to zarówno od charakteru bodźców stresowych, jak i od możliwości człowieka. Tak więc nie każde zachwianie równowagi jest szkodliwe, niektóre zmiany równowagi są nawet bardzo potrzebne lub wręcz konieczne. Bez wymagań stawianych człowiekowi przez jego środowisko człowiek niczego by nie osiągnął, nie mógłby się rozwijać. Zamiast mówić ogólnie o stresie jako czymś złym, lepiej wyróżnić stres szkodliwy, który jest nadmiernym i/lub długotrwałym zachwianiem równowagi pomiędzy wymaganiami środowiska a możliwościami człowieka, które prowadzi do trwałych niekorzystnych zmian w organizmie i psychice człowieka.

W reakcji na nagły i silny bodziec stresowy organizm człowieka natychmiast uruchamia hormony, które przygotowują go do walki lub ucieczki. Wszyscy znamy różne opowieści o tym, jak w przypadku nagłego zagrożenia życia człowiek dokonał czynów, których nie mógłby zrobić w zwykłym stanie. Reakcja fizjologiczna na stres mobilizuje siły organizmu do poradzenia sobie z zagrożeniem – rośnie ciśnienie krwi, serce przyspiesza pracę itd. W przypadku słabszych bodźców reakcja ta jest zazwyczaj słabsza, ale zawsze występuje. Reakcja psychologiczna na stres przejawia się na trzy sposoby: przez określone zachowanie (najczęściej odruchowe, np. cofnięcie się), w emocjach (najczęściej nagłych i intensywnych, nazywanych afektami) i w procesach poznawczych (podjęcie decyzji, co robić, poszukiwanie rozwiązań). Najczęstszą emocją w stresie jest strach. Długotrwały nadmierny stres powoduje, że organizm człowieka cały czas znajduje się w stanie mobilizacji, a człowiek przeżywa uczucia lęku, napięcia i zagrożenia. O ludziach żyjących w takim stanie mówi się potocznie, że są „zestresowani” lub „znerwicowani”. Tego rodzaju stres może doprowadzić do różnych chorób psychosomatycznych i psychicznych. Krótkotrwały nadmierny stres (np. bycie świadkiem wypadku) jest także szkodliwy, ale jego negatywne skutki zazwyczaj jest łatwiej usunąć.

 

To, czy w/w czynniki doprowadzą do szkodliwego stresu u pracownika, czy nie, zależy nie tylko od nich samych, ale także od cech pracownika. Dużo się mówi podczas rekrutacji i selekcji pracowników o takich ich cechach, jak „odporność na stres” czy „umiejętność pracy pod presją czasu”. I rzeczywiście, oprócz wymiaru obiektywnego stres ma także wymiar subiektywny, czyli dużo zależy od tego, jak każdy człowiek postrzega daną sytuację stresową, czy nie za bardzo się nią „przejmuje” albo czy „nie stresuje się byle czym”. Jednak nie wszystko zależy od interpretacji człowieka, stres istnieje także obiektywnie, o czym zdają się zapominać niepoprawni optymiści. Z drugiej strony, wielu ludzi ma skłonność do niepotrzebnego „dokładania” sobie stresu – są źle zorganizowani, zamartwiają się, szukają problemów zamiast rozwiązań itp. Tak więc przy rozpatrywaniu zjawiska stresu trzeba zachować równowagę i pamiętać, że istnieją stresory, które dla każdego będą szkodliwe oraz że istnieją ludzie, dla których niemal wszystko będzie stresorem.

To jakby obrażać się na burzę, że nadeszła. Winna jest nieumiejętność przewidywania, a dokładniej ludzie, którzy nie planują, nie myślą o przyszłości, nie przygotowują planów awaryjnych. Winna jest także szeroko pojęta nieumiejętność radzenia sobie ze stresem oraz nieharmonijny tryb życia, w którym brak jest równowagi między sferą prywatną i zawodową. Człowiek musi mieć swoje „sanktuarium”, z którego będzie czerpał siły do zmagania się z sytuacjami stresowymi w pracy.